1
Zonê Zazaki de Xetê Nostene
Dr. Zílfi Selcan
Not: Na noste qesey kerdisê zu semineriyo, 18. gulane 1996 de Mainerzhagen/Almanya de bi. Uza
ra tepiya tenê kerd kılm, mecmua Warey de veẓiya.: Ware, Baiersbronn (Deutschland), Nr.
10, 1996, 29-45.
I. Taê qesê veri
1. Alfabe (ortografi)
1.1 Fonoloùi
1.2 Herfe mínasív niya
1.3 Nostiso ùêde / derg
1.4 Nostiso kêm / nêmezet
2. Ímla
2.1 Piya-ciya nostene
3. Morfoloùi
4. Qesê newey
5. Torê vatiìi (stilistik)
5.1 Vatiso nianê mínasív niyo
5.2 Niya nêvaùino
5.3 Pasif
6. Xetê nostiìi
7. Ímla almanki ra gore vatis u nostisê qesêZaza'y
Manê kílmeku:
alm. almanki
Q qeyde ('kaide, kural')
arav. aravki
trk. tírki
fars. farski V vokal, vengín, ('sesli
harf')
IPA International Phonetic Alphabet VB vokalo bari
K konzonant ('sessiz harf')
VQ vokalo qolínd
m. ma(kek) ('feminin')
W9 Ware 9
n. nêr ('maskulin')
X xeta
nd. niade (sêr ke, bíewni)
yb. yiê bini
nd. cêr niade cêr
zaz. zazaki
nd. cor niade cor
zcêr. zazakiê cêri
nd. l. niade lista
zcor. zazakiê cori
nr. ns. numra nostey
ùd. ùêde ('Plural', 'çoúul')
nr. p. numra pelge
[ ] nostisê fonetiki zeóe dero
p. pelge øsufikso sífír
Nostê ke analiz kerdê:
nr. ns. pelge noskar u nostey
0. 1-2 ?, qapaýê veri
1. 3 ?, Teyestey
2. 5 ?, Ware ra
3. 6-9 X. Çelker, Zon u Gramerê Zonê Ma Ser.
4. 10-14 Munzír Comerd, Yitiqatê Dersimi de Wayírê Çêi.
5. 15 Daimi Cengiz, Sey Qaji Sero Reportaj-I.
6. 24-25 Feydo, Hêfê Ísonu.
7. 25 Uìênê Pardiye, Sebeno Sebeno; arêker u nostoý: Hawar Tornêcengi.
8. 27 Heqiê Mergaríji, Çaríxê Khani, (hata lete).
2
I. Taê qesê veri
Seóunê peênu de zonê zazaki sero xelê kar bi; hatanêùdiyê 30 kítavi eve zazaki veùiay. Mecmuê ke
waxto peên de veùinê naê: Ware uTija Sodíri u Kormíìkan. Zazaki hata níka eve zu qeydenênoìiya.
Zonê zazaki hata níka hetê gírameri ra, bíne raanaliz nêbiyo; cokao noskari hona qeyde u qanunê
zazaki bíne ra nêzonenê. Heto bin ra ki, ùê her zonunê binu zazaki de ferqê míntíqa esto. Na durím
ra gore nostene de ki xelê ferqi estê. Tavi ke nostu dezof ki ýeletiye kuna cí.
Redaksiyonê Warey mí ra wast ke, nostê ke veùiyê, hetê ýeletiya nostiìira óeê analiz kerine. Mí
nostisê Warey, yê moóê 9. (newine), qapaýê veri ra ve hata pelga 27. (vistuhotine) tek ve tek wendi.
Mí 8 nostey çiníti we (nd. cor), tey niada (ìêrkerd, ewniya); ni, nostê 6 noskarunê. Na materyal hetê
temsilkerdena istatistiki ra, mí ra gore hona seníko, hama oncia kimeselu (problemu) vezeno mey-da. Hora wastena mín u redaksiyonê Warey ki awa ke, óeê bêli kerime, ala nostu de senê xetey benê.
Ni ke bêli bi, óasteni u ýeletenia ninu sero qesey beno. Uza ra tepiya nostoýu ke óeyna nost, hem
dayina óast, hem ki dayina zelal, dayina wes nosenê.
1. Alfabe (ortografi)
Redaksiyonê Warey alfabê C. M. Jacobsoni gureto, eve ýeletiyevuóno, ho rê heni kerdo temel. Mí semin-erunê zonê zazaki de her waxt vake ke, taê herfê ke olvoz C. M. Jacobson tavsiye keno (nd. Ware, p. peêne),
meselunê (problemunê) nostíìi hal nêkenê, dayi ùêde meselu pêda kenê. Coka ez ve ho nine ýelet vinen.
Zílfi Selcan C. M. Jacobson
-----------------------------------------
[X] ý ýezal, aýa, xêý [“] ú úezal, úelet, xêú
[Z] ù ùil, taùiye [Z] j jil, tajiye
[ts'] ç çem, çím [ts] çh çhem, çhím
[p'] p ponc [p] ph phonc
[t'] t tomír [t] th thomír
[k'] k koçíke [k] kh khoçíke
[r:] ó bíó [r] rr bírr
-----------------------------------------
Prensipo de muhim nao: Zu fonem ve zu herfe bínoìiyo.
Nostisê [X] y:
1. Ez nostisê zazaki de [X] y ça eve ú nê, eve ýmínasív vinen? Çíke xve ýy ra, hetê fonoloùi u biçími ra
zuvini ra nêùdiyê: xal, ýezal, xêý, aýa. Hama x ve úra heni niyê.
2. Ez seweta [Z] y ça jnê, ùmínasív vinen? Çíke zazaki de [z] ve [Z] ra, hem míntíqa ve míntíqa de, hem
ki vatis de vurinê. Taê misali:
Z. Selcan Ware Z. Selcan
Ware
ùêdeyin halo oblik
zu bíze zu bíze laz laz
dí bíùi dí bíji laùi rê laji rê
zu lazzu lazxoz xoz
dí laùi dí laji xoùi ra xoji ra
3. Nostisê [r:] y: [r:] ke eve dí herfu, yanê eve rrbínoìiyo, mínasív niyo. Coka ez van eve 'diakritik' ('yar-dímcí iìaret'), yanê eve óbínoìiyo.
3
4. Nostisê [p', t', k', ts'] y: Na fonemu de 'Aspiration' ('Behauchung') çino; ni vengi 'Ejektiv' ê. Cokao ke
Warey na 'Ejektiv' i ve 'Aspirata' ra ýeletiye ra kerdê têwerte ra. 'Aspirat'i eve nostisê fonetiki (IPA)
naê: [p
h
, t
h
, k
h
, ts
h
, tS
h
]
Aspirati Eyektivi
nostisê nostisê
fonetiki nostisê fonemu fonetiki nostisê fonemu
-------------------------------------------------------------
[p
h
] p par, pere [p'] p' / p p'on (p'an) / pon (pan)
[t
h
] t tu, tede [t'] t' / t t'om (t'am) / t'om (t'am)
[k
h
] k kar, key [k'] k' / k k'an / kan
[ts
h
] çVQ- çay [ts'] ç' / ç ç'ílm / ç'ílm
[tS
h
] çVB- çê, çü [tS'] ç' / ç ç'iník / çiník
-------------------------------------------------------------
Redaksiyonê Warey eyektivi ve aspiratura kerdê têwerte ra:
Eyektivi
ýelet; Ware, nd. l. alfabey óast
-------------------------------------------------------
[p] ph phonc [p'] p' / p p'onc / ponc
[t] th thomír [t'] t' / t t'omír / tomír
[k] kh khoçíke [k'] k' / k k'oçíke / koçíke
[ts] çh çhem [ts'] ç' / ç ç'em / çem
[tS] çh çhêr [tS'] ç' / ç ç'êr / çêr ------------------------------------------------------Íta ra oseno ke: phonc nê, ponc / p'onc mínasívo; thomír nê, tomír / t'omír mínasívo; khoçíkê nê, koçíke /
k'oçíke mínasíva; çhem nê, çem / ç'em; çhernê, çêr / ç'êrdayina mínasívo.
1.1 Fonoloùi
Q 1 Vokali díma ke [i] ame, eve y noìino; nd. X 1: ga > gay, bíra > bíray, do > doy... fílan.
Q 2 Fonemê ke gegane vaùinê, gegane ki darinê we ('alternatif'), ùê qeseykerdene (telâfuz) noìinê; nd. l.,
X 2; na fonemê alternatifi e- ve -r- raê: (e)ve, de(r-)
ez veto ra : ez, evearave son; evekardi bíóneno
kílít mí deniyo : kílít mí dero; tedeçino : tedero
Q 3 cVB- zazakiyê cori de eve [dz-] wanino, cVB- ki eve [dZ-]. Gereke eve qeydê telafuzê zazaki
bíwaniyo. Eve telafuzê tírki ke wend, ýelet noìino; nd. l., X 3:
yi bi ciya / cia; ey xelê cianda; cüamerd u cüaníke
Q 4 enê, ê; nd. l., X 4. 24 qesu de ê ýeletiye ra eve e noìiyo:
zcor. Dêrsím : trk. Dersim; Dêrsímíz : trk. Dersimli : alm. Dersimer
hirenê, hirê; taenê, taê
Q 5 ênê, e: herênê, herey; nejdidenê, nêjdi de.
Q 6 Zonê zazaki de h, ne wertê vokalu de (-h-), ne ki peyniye de (-h) çino. Yanê -VhV- u -h çino. Cokao
ke, qesê ke zonunê bêaxkiu ('yabancí') de eve -h-, -hvaùinê, zazaki de bê-hqesey benê; nd. l, X 6:
zaz. -ø(-) : trk. -h(-) : krd. -h(-): arav. -h(-): fars. -h(-)
zaz. óet: trk. rahat: krd. rehet : fars. râhat: arav. râhfla
zaz. guna: trk. günah: krd. guneh : fars. gonâh eang: arav. --
4
zazaki farski tírki aravki
cail, cayilcâhel cahil câhflil Lhac
cenemecahannam cehennem cehflennem MnHc
qargahr kahr qahflr rHq
malamahalle mahalle mahflalla éläm
mekêmemahkame mahkeme mahflkeme émkäm
mekummahkûm mahkûm el-ma8kûm MwkxmlA
MomídMahmûd Mahmut Ma8mûd dwmxm
moóímmahrûm mahrum ma8rûm Mwrxm
maf kerdenemahv kardan mahv etmek -- --macurmuhâcer muhaccir el-muhflaccir rcaHmlA
moómohr mühür (el-hatmu) --místaqmostahaggmüstahak mustahak Qätsm
óetrâhat rahat râhfla éäar
óamanirahmânî rahmani rahmani --óametirahmati rahmetli rahflme émär
tometetohmat töhmet tuhflme émHt
Q 7 Qesê ke halê genitifi derê, eve -i-aqedinê, nominatif de ki eve -iqedinê. Taê qesu de -iyo ke peyniya
qesey dero, ýeletiye ra nênoìino. Na -ipêt nê, síst ('vurgusuz') vaùino;cokao ke noskari nostis de
ponêgínenê; nd. l.: poìt nê, poìti; çíturnê, çíturi
Koti ra bêli beno ke, poìtýeleto, poìtióasto? Vatiso óast u ýelet halê genitifi de ('-nín hali') bêli beno:
poìta mínê, poìtia mívaùino; óoìta mínê, óoìtia mí; taìta mínê, taìtia mí.
Q 8 Zazakiyê cori de ì-y díma dayima vokalê bari yenê; nd. l. ìaeve telafuzê tírki óasto, hama qeydê tela-fuzê zazaki rê ters kuno. Çíke óastê ho nao: ìia : trk. siyah< fars. sîyâh. Íta de oseno ke, ì y díma vo-kalo bari -iyeno. Coka: ìefilnê, ìêfil; ez ìune nê, ez ìiune (< ìiyaene).
Q 9 Ferqê r u ó y çítur bêli beno? Kam ke na mesela de bêqeraro, eve ho pêt qesey kero, ho ve ho óínd gos
do. Tavi noskar gereke zonê ho óínd bízono; nd. l., X 9; r ve rr/óra ýelet noìinê:
tornnê, toón; purnê, puó; zerenê, zeóe; pírnê, píó serro nê, sero; serrnê, ser
Q 10 Namê mordemunê ke zonunê binu de eve Hu-, Ru-, Yu- sífte kenê, zazaki de vurinê, benê U-:
Uìên, Usên : trk. Hüseyin < arav. Hflusein; Uóís : trk. Rus< Rus; Usív : trk. Yusuf < arav. Yusuf
wuenê, uwe; çíke awe, uwe; yanê vereniya qesey de a-, u- esto.
Q 11 Zazaki de çíqa(ìi) vaùino; nd. X 7: ú ve x ra kuno têwerte.
Q 12 Qesê ke zovina zonu de eve i- sífte kenê, zazaki de ki heni qesey benê: ison/isan: trk. insan; idar,
idara : trk. idare. nd. l., X 8: Yímamnê, Ímam : trk. Ímam < arav. al-Ímâm; yílím nê, ilím : trk. ilim <
arav. ílm Mlà
5
1.2 Herfe mínasív niya
Q 13 Zu foneme ve dí herfu nostene, qe mínasív niya. Hama telafuz ke zof icav keno, mordem ìikino ke,
eve diakritik ('yardímcí iìaret') bínoso. Coka ph, kh, th, rr, çh nê, ya p', k', t', r', ç', ya ki p, k, t, ó, ç
dayina mínasívo. Çíke iìaretê <'> u < .> y herfi niyê, diakritikiê.
Mí ra gore p, k, t, ó, ç mínasív oseno; yanê bê-diakritiku ke bínoìiyo ki, wendene ùê vatena tayine
wendis zor nêkeno. Eve h u diakritikunostis u wendis beno zor.
Q 14 Herfê zonunê binu nê, herfê ke fonoliùiyê zazaki rê dayina mínasívê, gereke yi bícêriyê. nd. X 14, rr,
ú. Yiê ke mísê nostisê kírdaski seweta [r:] y ónê, rrwazenê. Yiê ke mísê nostisê tírki, seweta [X] y ý
nê, ú wazenê. Mí ra gore rr u únê, óu ýdayina mínasívo.
1.3 Nostiso ùêde / derg
Nostiso ùêde çíturi bêli beno? Fonemê ('vengê') ke telafuz de çinê, hama noìinê, yi ùêderê. Mordem ke caê
de bêqerar maneno, ho ve ho pêt, eve vengo berz qesey kero, óínd gos do. Fonemê ke tam('net', 'deutlich
hörbar') telafuz benê, zelal hesninê, yi gereke bínoìiyê.Fonemê ke pêt nêhesninê ('nicht deutlich hörbar'), yi
saynêbenê, gereke nênoìiyê.
Na nostiso ùêde -w-, -y-, ýeletiye ra wertê dí vokalu de noìino (11 tipi); nd. l., X 15, 16:
-V
1
-w-V2
-:-V
1
-w-o/u- -V
1
-y-V2
-: -V
1
-w-a/(e, ê, i, u)
Analizê -V1
-w/y-V2
- y ra na qeydê ýeletiyeveùino:
Q 15 Vokalo díyin (V2
) ke -o-, ya ki -u-yo, u waxt ýeletiye ra werte de -w-noìino (4 tipi, nd. l.): -awo-, -ewo-, -êwu-, -owo- nê, -ao-, -eo-, -êu-, -oo-.
Q 16 Vokalo díyin (V2
) ke -a-, -e-, -ê-, -u-yo, u waxt ýeletiye ra werte de -y- noìino (7 tipi, nd. l.): -aye, -ayê, -ayi, -eyê, -iya, -iyu, -oyê- nê, -ae, -aê, -ai, -eê, -ia, -iu, -oê-Mordemi ke óínd gos na ro telafuzê zazaki ser, bêli beno ke, na -w-u -y-tam pêt qesey nêbenê. Seminarê
zonê zazaki de, mí na misali gosedaru rê tek ve tek qesey kerdi. Hem zazakiê cêri de (Ìiverege), hem ki
zazakiê cori de (Dêrsím, Erzínga, Ìêvaz, Varto ...) têdinetelafuz kerd, gos da. Gosedari ve ho ki hesarê cí bi
ke, óaìti ke nostisê -w-u -y-y ùêdero; yanê telafuz de çino, coka gereke nênoìiyo. Eke niya bo, u waxt nostis
u wendisê zoni beno óet. Seweta misalund.l. Peyniya lista de (1.3) seweta 'bey nd.cor, Q 2.
1.4 Nostiso kêm / nêmezet
Nostiso kemi çíturi bêli beno? Fonemêke qesey kerdene de (telafuz de) zelal vaùinê, tam hesninê, gereke
bínoìiyê. Eke nênoìiyê, u waxt nostiso kemi saybeno. Na durím wertê vokalunê -ai-, -ei-, -ia-, -ie-de yeno
meyda; nd. l.
Q 17 Wertê -ai-, -ia-, -ie-, -ei-de ke -y- ('Verbindungselement', 'kaynaìtírma sesi') çine bo ki, oncia óast
qesey beno; hama werte de ke eve -y-bínoìiyo, dayina mínasívo: wa(y)ir, le(y)ir, ìi(y)e, mi(y)e,
me(y)it, se(y)id.
2. Ímla
2.1 Piya-ciya nostene
Lista cêri ra oseno ke, nostê ke analiz biyê, saê ke têdinede (2. ra ve 8.) ýeletiya piya u ciya nostiìi bena.
Nostena óaste gereke eve na qeydu bíbo:
Q 18 Zamir ve fiili ra ciya noìinê. nd. l., satíra verêne.
Q 19 Dí fiilê ke têdímarê, ciya noìinê. nd. satíra 2.: Ey kítav da ardene; A postalu dana ardene.
Q 20 Fiielê biyaene'sein', 'olmak' deklinasyon de ('fiil çekimi de) dayima ciya noìino; çíke fiilo de
baxseo.
Xelê cau de fiilo vírên ve fiilê bi/vi(< biyaene)ra ýeletiye ra piya noìiyê; bi/vizu 'Hilfsverb'
('yardímcí fiil') o; nd. l.: Mí u di vi. A ame vi. Lazek hona nêbi vi ... fílan.
6
Q 21 kizazaki de dayima ciya noìino nd. l.: yaki nê, ya ki; U ki bêro. U ya meste, ya ki bêóo yeno.
Q 22 kedayima ciya noìino. nd. l.
Q 23 Zazakiyê cêri de preverbê ùê ra-, ro-, we-, pê- ... fílan, waxto ravêrdae de('Vergangenheit', 'geçmiì
zaman') dayima fill ra ciya noìino. nd. l.: Ey çêver kerd ra. Mí çüal na ro. Ey sana we, ae sana pê.
Q 24 ve dayima ciya noìino.: ez ve to ra; u ìi ve çê; mí kítav da ve cí.
Q 25 Sufiksê ('Endung', 'takí') kopula (trk. -dir, -dír)dayima piya noìinê: nêwes > ez nêwes-u(ne). u wes-o.
Q 26 bê(alm. un-, ohne, trk. -siz) piya noìino: non > bênon, sole > bêsole ... fílan.
Q 27 bí- deklinasyonê fiilu de zu sufiksê emíri u konyunktifio; eve fill ra piya noìino, nd. l.: bí-de mí, bí-vine, bí-wane; Ez ke bí-dine, sebeno? A ke bêro, sekena?
Q 28 Namê ìiaxísu dayima eve herfa gírse sífte keno; namê zu mordemi ke díyê, ciya noìinê; nd. l.:
Sa Heyder (< Ìah Haydar), Sa Uìên (< Ìah Hüseyin); Ala Vêrdi (< Allah Verdi), Ali Hese
3. Morfoloùi
Q 29 Dí namey ('Substantiv') eve be/ve ... ra zuvini ra gírê dinê: lazek veçêneke ra, Ali veHeseni ra. Coka
lista cêri de, X 29 de verva na qeydey noìiyo.
Q 30 Zu qese ke zazaki de esto, hurendia dey de qesê zonê bêaxki guretene mínasív niyo; nd. l., satíra 3.:
heyankírdaìkiyo; zazazaki hata.
Q 31 Strukturê mastarê (1) fiilunê zazaki niyaro: 'Präterital-Stamm'-en-e; werd-en-e, berd-en-e, kerd-en-e,
ra-kerd-en-e, aýme kerd-en-e.
Q 32 Zazaki de izafe ('isim tamlamasí') eve na formíl víraùino:
n. ê i dest n., lazek n. > dest-ê lazek-i
m. name1
- aname2
- e xêýe m., pakiye m.> xêý-a paki-y-e
ùd. ê u(n) mal u ga ùd., çêy ùd.> mal u ga-ê çê-u(n)
Q 33 Zazaki de çiyo ke bêli niyo ('belirsiz', 'unbestimmt'), eve sufiksê -ê y víraùino:
koçíke > koçík-ê, lazek > lazek-ê, çêneke > çênek-ê
Q 34 Waxto ravêrdao ke hona nêqediyo ('unvollendete Vergangenheit') zazaki de eve sufiksê -êne vaùino.
2 xetey verva na qeydeiyê; nd. l.: to vat-ene nê, to vat-êne; kerd-ene nê, kerd-êne
Q 35 sufiksê waxtê níkaeni -en- o. Zazaki de waxto níkaê ('Präsens', 'ìimdiki zaman') eve na formíl
víraùino: 'penc'-en-'sufiksê ìiaxíìi' (u) vez-en-o, (a) vor-en-a, (yi) wan-en-ê
Q 36 Sufiksê -ên i: dar > dar-ên, koçíka darêne; zeón > zeón-ên, iìtane zeónêno; osín > osín-ên
Q 38 Namo nêr (n.) halê obliki de ('nicht-nominativ') sufiksê -i y cêno: esker n. > esker-i dest ra, tomír n.
> tomír-i rê, Memed >Memed-i rê.
Q 39 Fiilunê intranzitivu de ('geçiììiz') subyekt ('özne') sufiks nêceno: lazek n. > lazek nêbeno/sono/yeno,
çêneke m. > çêneke yena/sona/bena
Q 40 Ízafê sífati ('sífat tamlamasí') zazaki de eve na formíl víraùino:
halo nominatif
n. o ø mordem n., óínd > mordem-o óínd-ø
m. name - asífat- e ciníke m., semt > ciník-a semt-e
ùd. ê i mordemi ùd., hewl > mordem-ê hewl-i
halo oblik
n. ê i mordem-ê óínd-i
m. name - asífat- e ciník-a semt-e
ùd. un-ê u(n) mordem-un-ê hewl-u
7
misalê bini: nom. (Mí) kítav-o newe-ø (wend.)
obl. (Ez) kítav-ê newe-y(wanen.)
Cümlê X 40 de zonê de bini (obyekt, 'nesne') halo oblik dero.
Q 41 Fiilunê tranzitivu de ('geçiìli'), waxto ravêrdaê dezubyekt ('özne') dayima halo oblik dero. Namo
nêr (n.) ke kot halo oblik, dayima sufiksê -icêno:
Hesen n. > Hesen-i vake. lazek n. > lazek-i vake.
Q 42 Zazaki de sufiksê qízkerdiìi -ík, -ek o:
zel > zel-ík laz > laz-ek koz >koz-ík çêna > çên-ek-easte >
ast-ík óínd > óínd-ek poste >post-ík sur-i >sur-ek-i kuói >
kuó-ík moóe > moó-ek-e Bav >Bav-ík oson >oson-ek ciniye >
cin-ík-e kemere > kemer-ek-e k'al >k'al-ík
Q 43 -ín (trk. -lí, -lu, alm. -ig) zu sufiksê de sífatiyo: sol-e > sol-ín, wel-e > wel-ín, hewes > hewes-ín.
Q 44 Sufiksê nêbiyaene ('Negation', 'olumsuzluk') nê- o. Taê cau de ni- vaùino. Hama zonê zazaki de leto
ùêde eve nê- vaùino. Nae ra gore nostena nê-y dayina mínasíva; nd. X 44.
Q 45 -eni (trk. -lik, -lík, alm. -heit) zazaki zu sufiksê de nameyio: bíra > bíra-eni, óínd > óínd-eni.
Q 46 Sufiksê asli/koke u yê caê amaene/roniìtene ('Herkunftsort') -íz o. Taê caunê zazakiê cori de -íc [-ïdz] o; zazakiê cêri de ki -íc [-ïdZ], -íù [-ïZ] vaùino.
Al > Al-íz Dêrsím > Dêrsím-íz
Lol > Lol-íz Erzíngan > Erzíngan-íz
Demen > Demen-íz Varto > Varto-y-íz
Kurês > Kurês-íz Ìivereg-e > Ìivereg-íz
Demen > Demen-íz-e Varto > Varto-y-íz-e
Al > Al-íz-e Dêrsím > Dêrsím-íz-e
Q 47 -ki zazaki de hem sufiksê namê zoniyo, hem ki yê zu sífatiyo:
Namê zonu: Kírmanc > Kírmanc-ki, Zaza > Zaza-ki, Kírdas > Kírdas-ki,
Alman > Alman-ki, Arav > Arav-ki, Fars > Fars-ki
sífat: k'ofk'an-ki; Ey k'ofk'an-ki kemere este.
Q 47a Zonê zazaki de dí konzonanti têdíma ninê. Hama tírki u farski u aravki de na ('Verdoppelung') esto.
Q 47b Qesê ke aravki de eve dí konzonantunê, tírki de oncia heni manenê, hama zazaki de beno tek konzo-nant: zaz. -K- : trk.-KK- : fars.-KK- < arav. -KK-X 47 verva na qeydeya. Tírk > Tírkki nê, Tírkióasto;
çíke zonê zazaki de Q 47a ra gore -KK- > -K-; yanê Tírkki > Tírki.
zazaki tírki farski aravki
-K- -KK- -KK- -KK- KK
Avas, AbasAbbas Abbas Abbas bb
tucar (tecir)
(,tecir)
tüccar tâcer tâcir cc
mudetmüddet moddat -- dd
dukandükkân dokkân dukkân kk
malamahalle mahalle mahalla ll
malímmu´allim mo´allem, âmûzkârmu´allim ll
mílemolla mollâ -- ll
cenetcennet cennet, bíhiìt cennet nn
cenemecehennem cahannam cahannam nn
zíqímzíkkím zaGGum (semm) qq
ceóecerrah carrâh carrâhflrr
qewetekuvvet Guvvet quvve vv
8
Q 48 razu 'Postpositiono' o; namo ke verê ra y dero, dayima halê oblikuìi dero. raeve na formíl vaùino.:
n.
i lazek-ø > lazek-i ra
m. name - era ciník-e > ciník-e ra
ùd.
u(n) lazek-i > lazek-u ra
Q 49 'Postposition' ê lokatifi de o: lazek-i de, çêneke de, çê de, dest de, most de ... fílan.
Q 50 Fiilunê tranzitivu de waxto ravêrdaê de, wertê obyekti ('nesne') u fiili de 'Kongruenz' ('uyum') esto;
sufiksê obyekti u fiili seweta n., m., ùd. wertaýê:
n. ø ø ø
m. her- eMí her- eberd- e.
ùd.
i i i
nd. X 50: hedíre m., hedíra ma m.> hedír-a ma ard-e.
Q 51 Emír ve dileg u serti ('Konjunktiv', 'dilek kipi') ra eve bí- vaùinê. Emír de: bí-wane, bí-wanê. Dileg u
sert de (wastis) de: Ez ke bí-wanine, ...; U ke bí-wano, ...
Q 52 Name ve sífat ra eve -e-zuvini ra gíre dinê: poó, derg > poó-e-derg; çím, koó > çím-e-koó, savó, teng
> savó-e-teng.
Q 53 Nagasiyonê dilegi u serti taê cau de eve nê-, taê caunê binu de (Xozat, Vacuýe, Varto, yb.) ki eve me-
vaùino.. Hama emír de, her ca de eve me-wertaýo. nd. (X) 53. Coka mí 53. xeta say nêkerd, zeóê
paranteùi de ard ra çímu ver ke, bízoniyo.
Q 54 Negasiyon ('olumsuzluk') ve nê- vaùino.; nd. X 54.
Q 55 Fiilê vatene/vatiìiwaxto ravêrdaê de eve vakeu va(t)vaùino.; nostiso va kenê, vakerasto. nd. X 55.
vake Mordemeki mí ra niya vake. Ciníke mí ra vake 'óew bê'.
Ey mí ra vake ke, mí nêhesno. Domonu vake ke 'ma ve ho nêdi'.
va(t) Ey se vat-o? Ey u qese-ø nê-vat-o. Dêke sonde toónunê ho rê saník-e vat-a.
Pi víùêri domonunê ho rê lawík-i vat-ê.
Mí key heni/(u qese) va? Mí se vat-o?
Q 56 Zonê zazaki de zamirê ìiaxísê 3.n. (hirêyine, nêr) nominatif de uyo. Taê cau de eve oki vaùino.
Nostisê na zamiru eve wo, wu ýeleto; nd. X 56.
Q 57 Zuy ra ùêde namey ùd. eve u têdíma gíredine, u waxt sufiksê -un cênê; namo peê de -n- sufiks ra
darino we. Dí varyantê -un i estê: -on, -an. nd. X 57.
Zonê Alman-un u Íngilíz-un zuvini ra düri niyo.
Zonê Fransíz-un u Ítalyan-un u Íspanyol-u zuvini ra nêùdiyo.
4. Qesê newey
Qesê newê ke mí W 9 ra guretê lista cêri, eve qeydê gíramerê zazaki niyê; coka ýeletiyê. Çíke zonê zazaki de
dí namey dayima eve izafe ('isim tamlamasí') zuvini ra gíre dinê:
qese, ver > qes-ê ver-i; qese, pey > qes-ê pey.
Misalê ke lista derê (X 58), eve usílê tírki u almanki víraùiyê: ver-name : trk. ön-ad ... fílan. Taê zonu de,
mesela tírki u almanki u kírdaìki de, dí namey ke ardi têlewe, u waxt zu nameo de newepêda beno. Hama
zazaki de eve u qeyde nê, eve izafe('isim tamlamasí') beno:
alm. vor, Wort> Vor-wort Frage, Zeichen > Frage-zeichen
trk. ön, söz > ön-söz soru, iìaret > soru iìareti
zaz. ver, qese> qes-ê ver-i pers, nisan > nisan-ê perì-i
Zovina zonu ra, eke eve qese ve qese ('wörtlich übersetzt') çarna ra zazaki, her waxt ero qeyde u usílê vatiìi
nino. Mesela almanki de Vornamevaùino, zazaki de çíturi vaùiyo ke, hem bêro ro qeydê gírameri, hem ki ero
9
usílê vatíìi (stilistik). Ma ke Vor-nameqese ve qese çarna ra zazaki, beno *ver-name. Niya mínasívo, ya ki
mínasív niyo? Ma ke mordemê ra pers kerime, vaùime '*vernamê to çíko?'çíturi beno, mínasív kuno, ya ki
nê? U/a mordem/e fam keno/a, ya ki círê tamase yeno? Gumano ke cí rê beno tamase. Dêmake nêbi. Eke
heni, na óaê ki niya vaùime:
*Namê tuyê veri çíko? 'Wie ist dein/ihr Vorname?'
ya ki *Namê veri çíko?
Niya mínasív beno, nêbeno? Heya, sertê qeydê gírameriyeno hurendi; hama hetê usílê vatiìira mínasív
nêbeno. Cokao ke tírki de na mesela eve adí 'Vorname' u soyadí 'Familien-name' hal kerda. Eve na tore
zazaki de ki hal beno: name 'Vorname', namê çêy 'Familien-name'. Níka zuy/e ra perskerime: Namê to
çíko? Namê çê to çíko? Gumano ke níka hem sertê gírameri, hem ki sertê usílê vatiìiamey hurendi.
Na misalu ra óínd oseno ke, pêdakerdena qesunê neweu ('Neologismen') her waxt honde óet niya. Belkia taê
qesu de hurdi serti yenê hurê, hama leto ùêde óet niyo. Terminoloùiyê newey gereke zu komisyonê zoni de,
eve idara gíramerciu pêda bê. Par Ísveç de, mektevê tercümaneni de, seweta terminoloùiyê zazaki zu
seminerê bi; ma dí-hirê roùi qesunê neweu sero gureayme. Uza ki bêli bi ke, pêdakerdena terminiloùiyê
newey, xelê emeg u zonzonayis wazeno.
5. Usíl u torê vatiìi (stilistik), nd. l.
5.1 Vatiso nianê mínasív niyo, nd. l.
5.2 Niya nêvaùino, nd. l.
5.3 Pasif
Q 59 Zonê zazaki de pasif leto ùêde eve usílê morfoloùi vaùino; pasifê morfoloùi eve na formíl víraùino:
waxto níkaê'penc'-i-n-'sufiksê ìiaxíìi' (kítav) wan-i-n-o
waxto ravêrdaê'penc'-i-ya-'sufiksê ìiaxíìi' (kítav) wan-i-ya-ø
aktif pasif
waxto níkaê we-n-o wer-i-n-o
(Präsens) sím-en-o sím-i-n-o
kís-en-o kíì-i-n-o
waxto ravêrdaê wer-d-ø wer-i-ya-ø
(Präteritum) sím-ít-ø sím-i-ya-ø
kís-t-ø kíì-i-ya-ø
Taê nostoý u qeseykerdoýi eve torê leksikoloùi, yanêeve 'Hilfsverb' ('yardímcí fiil') pasif vírazenê:
kíìiya nê, ame kístene vanê; weriya nê, ame werdene vanê; símiya nê, ame símítenevanê; ... fílan.
Na vatis teìirê kírdaìkiyo. Çíke kírdaìki de ùê zazaki pasifê morfoloùi çino, dariyo we. Coka, vatis u nostis
ke eve qeydê zazaki, yanê pasif ve morfoloùi ke bíbo,hetê gírameri ra dayina óast u mínasívo.
10
1. Alfabe (ortografi), nd. cor
1.1 Fonoloùi
nr. nr.
xeta ýelet / mínasív nê óast / mínasív p. ns.
----------------------------------------------------------------------X 1
-ai ìüanu mal u gaikerdi têrra ìüanu mal u gay kerdi têra W9 27 8
-oi çapa doi çapa doy W9 27 8
-ei- ame lêemeimani ame leê meymani W9 27 8
X 2
'be reng 'be rengo reng be rengo W9 10 4
X 3
ca ca cia / ciya W9 9 4
ca- Camerdi Cüamerdi W9 24 6
ca- camordi cüamordi W9 27 8
can- melmeket de candanu melmeket de ciandanu W9 25 7
X 4
D. Sarê Dersimi Sarê Dêrsími W9 10 4
D. kulturê Dersimi kulturê Dêrsími W9 10 4
D. Dersimícu Dêrsímícu W9 10 4
e çede çê de W9 15 5
e seri verê kamci çêberi sêri verê kamci çêberi W9 24 6
e heru, bijeku heru, bíjêku / bíùêku W9 27 8
e fotrafi ki mídere fotrafi ki míderê W9 15 5
e ser nekenu sêr nêkenu W9 24 6
e ez qarsecí nêvine ez qarsê cí nêvine W9 15 5
e serke ... sêr ke ... W9 24 6
e tae taê W9 27 8
e ceni cêni W9 27 8
e dí reebini dí óeê bini W9 15 5
e serke qílêrê nê çêyi sêrke qílêrê nê çêyi W9 24 6
e hire hirê W9 15 5
e Kures Kurês W9 12 4
e Mí va serke arínge nêmenda Mí va sêr ke, arínge nêmenda W9 24 6
e serkerdo ke sêrkerdo ke W9 25 6
e verdo (ìiyo) hetê 'H.'u vêrdo (ìiyo) hetê 'H.'u W9 24 6
e Kures, Wayírê Kuresuno Kurês, Wayírê Kurêsuno W9 11 4
e Wayíri jedeyê Wayíri jêdeê /ùêdeê W9 12 4
e Asmeno Bêwayír Asmêno Bêwayír W9 2 0
e nêverd ra nêvêrd ra W9 24 6
e Tae Taê W9 27 8
e peskíre ve ivriq ra pêskíre ve ivriq ra W9 27 8
e Ze Zê W9 24 6
e peskíre pêskíre W9 27 8
e Asmeno Bêwayír Asmêno Bêwayír W9 2 0
e nejdide merdo nêjdi de /nêùdi de merdo W9 15 5
----------------------------------------------------------------------
11
nr. nr.
xeta ýelet / mínasív nê óast / mínasív p. ns.
----------------------------------------------------------------------X 5
ê ... ça herêvejino. ... ça herey vejino/veùino. W9 5 2
ê desponc deqêy desponc deqey W9 25 7
ê lêwê ninede lewê nine de W9 13 4
ê sono lêwe sono lewe W9 14 4
ê yêno yeno W9 5 2
eê ame lêemeimani ame leê meymani W9 27 8
êy herêy vejino herey vejino W9 5 2
X 6
-h- Cahilê vazeno ra Cailê/cayilê vazeno ra W9 14 4
X 7
-i poìt poìti W9 5 2
-i Poìt ke cídiyo ... Poìtike cí diyo ... W9 5 2
-i poìt dano cí poìtidano cí W9 5 2
-i poìt cídayene poìticí daene W9 5 2
-i Çutír ke ... Çíturike ... W9 5 2
-i Warekey, çutír vejino Warekey, çíturivejino /veùino W9 5 2
-i Hen ke Henike W9 27 8
i ìiagomike ho de ìiya gomíkê ho de W9 27 8
i heru, bijeku heru, bíjêku / bíùêku W9 27 8
i hire reyi hirê óey W9 15 5
í uhet serrke birra dergí yi heti ser ke bi ra derg W9 27 8
í rozívejino óoz vejino / veùino W9 27 8
í Aìíru têdine de Aìiru têdine de W9 15 5
X 8
ìa- hewro ìa hewro ìia W9 24 6
ìe- ìefil ìêfil W9 15 5
ìu- ez ìune ez ìiune W9 15 5
ìu- ìune ìiune W9 15 5
ìa- xeleìai xeleìiay W9 27 8
qe qeqe nê qe ke nê W9 11 4
qe qeqe nê qe ke nê W9 10 4
X 9
r torna Diyap Aúaya toóna Diyap Aúaya /Aýaya W9 24 6
r purê puóê W9 24 6
r torna toóna W9 24 6
r zerede maneno zeóe de maneno W9 25 7
r bena pír bena píó W9 24 6
rr kulturê Dersimi serro kulturê Dêrsími sero W9 10 4
rr serro perru saneno ra sero peóu cêno ra W9 12 4
rr serro vínderime sero vínderime W9 10 4
rr niseno mali serr niseno (ro) mali ser W9 11 4
rr nana ro adíri serr nana ro adíri ser W9 12 4
----------------------------------------------------------------------
nr. nr.xeta
12
ýelet / mínasív nê óast / mínasív p. ns.----------------------------------------------------------------------rr erjiya pêserr erjiya /erùiya pêser W9 10 4
rr mekanê çêi serro mekanê çêy sero W9 12 4
rr bêzerr bêzeói W9 27 8
rr Mekanê Duzgíni serr Mekanê Duzgíni ser W9 11 4
X 10
wu- wurís Urís W9 15 5
wu- Wuríske amo Urís ke amo W9 15 5
wí- Wíríske ìiyo Urís ke ìiyo W9 15 5
wu- wuede uwede W9 15 5
w Weriya Kuresiya Weriya/Horiya Kurêsiya W9 11 4
X 11
ú Çíúa ke Çíqa ke W9 12 4
x Çíxa ke Çíqa ke W9 11 4
x çíxa çíqa W9 6 3
v seveta kífì (araze) kerdena ... zoni seweta kífì (araze) kerdena ... zoni W9 6 3
X 12
Yí- Yímam Ímam W9 15 4
yí- hetê yílím ra hetê ilímira W9 15 5
----------------------------------------------------------------------
1.2 Herfe mínasív niya
nr. nr.xeta
ýelet / mínasív nê óast / mínasív p. ns.----------------------------------------------------------------------X 13
Çh Dorme Çhemide Dormê ç'emide /çemide W9 15 5
çh fekê çhemude fekê ç'emu de /çemude W9 15 5
Kh Khal-Heseni K'al-Heseni /Kal Heseni W9 25 7
Kh Khan viyo K'an viyo /Kan viyo W9 15 5
kh khalikê mí k'alíkê mí / kalíkê mí W9 25 6
kh khalikê towo k'alíkê too /kalíkê too W9 25 6
kh çayê khalikê míra çaê k'alíkê míra /... kalíkê ... W9 25 6
kh pir u khal vê pir u k´al vê / ... kal ... W9 5 2
kh Dewa Khela ra Qesê ... Ali Dewa K'ela ra Qesê ... Ali W9 3 1
kh Khani K´ani / Kani W9 3 1
kh Khalo Kokím K'alo Kokím /Kalo Kokím W9 12 4
ph phaçkerdene paçikerdene / p'açikerdene W9 9 4
th Thuzíko T'uzíko / Tuzíko W9 15 5
th Wo thomír O t'omír / tomír W9 15 5
th thomírê Sey Qajiyo t'omírê Sey Qajiyo / tomírê ... W9 15 5
th thomír 200 serra vírajiyo t'omír / tomír ... W9 15 5
th thal t'al / tal W9 24 6
----------------------------------------------------------------------
13
nr. nr.xeta
ýelet / mínasív nê óast / mínasív p. ns.----------------------------------------------------------------------X 14
rr Hayda kutíku serrda. Hay da kutíku ser da. W9 27 8
rr erzena zerre erzena zeóe W9 24 6
rr Kurr K'uó / Kuó W9 9 4
rr ìiezerre ìiye zeóe W9 27 8
rr herra heóe W9 24 6
rr Íno serra Íno seóa W9 24 6
rr Serra bine Seóa bine W9 25 6
rr uhet serrke birra dergí yi heti ser ke bi ra derg W9 27 8
rr ìüanu mal u gaikerdi têrra ìüanu mal u gay kerdi têra W9 27 8
rr teverr tever W9 27 8
(ú) ez raìti xêúo ez raìti xêýo W9 25 6
----------------------------------------------------------------------
1.3 Nostiso ùêde / derg
nr. nr.xeta
ýelet / mínasív nê óast / mínasív p. ns.----------------------------------------------------------------------X 15
-awo- cawode hewl cao de hewl W9 14 4
-awo- mevzuato de hirawo mevzuato de hirao W9 10 4
-awo- kultur de cawojêde kultur de cao jêde W9 10 4
-awo- Cawoke ... Cao ke ... W9 10 4
-awo- hawohao W9 10 4
-awo- lawoìia lao ìia W9 11 4
-awu- gawuaxure ra gau axure ra W9 13 4
-awu- dí língu serro pawura víndeno dí língu sero pau/pay ra víndeno W9 11 4
-awu- tua ve dest-pawunê yinu ... tua ve dest-paunê yinu ... W9 5 2
-ewo- sarê/hardê Dersimi serrewo sarê/hardê Dêrsími seroo W9 11 4
-êwu- çêwude çêu de W9 14 4
-owo- nowoke ìiye dero noo/nao ke ìiye dero W9 11 4
-owo- Owo, nowo Oo, noo W9 24 6
-owo- khalikê towo k'alíkê/kalíkê too W9 25 6
X 16
-aye Nayeser Nae ser W9 25 6
-aye- dayera çí wazena daera çí wazena W9 13 4
-aye- tayêna taêna W9 13 4
-aye- ayefek ra ae fek ra W9 13 4
-aye- vatena daye vatena dae W9 13 4
-aye- vuryayena Proúrami vuryaena proúrami / proýrami W9 6 3
-aye- ayeserro ae sero W9 13 4
-aye- sayekero saê kero W9 14 4
-aye- vurnayena zona vuónaena zona W9 6 3
----------------------------------------------------------------------
nr. nr.xeta
14
ýelet / mínasív nê óast / mínasív p. ns.-----------------------------------------------------------------------aye- hetê mayera hetê maera W9 24 6
-aye- akerdayeo akerdaeo W9 24 6
-aye- tayena taêna W9 12 4
-aye- Nayeser Nae ser W9 25 6
-aye- Ayemara perskerd Ae mara perskerd W9 25 6
-aye- tayenu xode rareyno taênu xo de rareyno W9 25 6
-ayê- Handayêwaìa Handaê weìa W9 9 4
-ayê- Tayêki Taê ki W9 14 4
-ayê- tayêwazenê taê wazenê W9 10 4
-ayê- Nayêsero Nae sero W9 24 6
-ayê- çayê çaê W9 25 6
-ayê- Diyap Aúayêxo Diyap Aúaê/Aýaê xo W9 25 6
-ayê- Sey Rzayêxo Sey Rízaê xo W9 25 6
-ayê BudelayêDewe Budelaê Dewe W9 3 1
-ayê- qeqe nê cayê qe ke nê caê W9 10 4
-ayi- amayime amaime / amayme W9 24 6
-eyê- Wayíri jedeyê Wayíri jêdeê W9 12 4
-êyê- qeqe nê rêyê qe ke nê óeê W9 11 4
-iya- Roìtiyaçíla Zerduìti Óoìtia ... W9 9 4
-iya- Morê beleki veciyay Moóê beleki veciay W9 14 4
-iya- çêwude veciyay çêu de veciay W9 14 4
-iya- ElewiyeniyaD.ícu, kult.ê Elewiyeni Elewienia D.ícu, kult.ê Elewieni W9 11 4
-iya- hurendiyaniìanu hurendia niìanu W9 7 3
-iya- ElewiyeniyaDersimi Elewienia Dêrsími W9 11 4
-iya- hurendiyaxode hurendia xode W9 12 4
-iye Ornagê Sílayiye Ornagê Sílayie W9 3 1
-iye- Elewiyeni Elewieni W9 10 4
-iyu- kêla Elewiyuna kêla Elewiuna W9 10 4
-oyê- metroyê metroê W9 24 6
'be ewliay 'be ewliay be W9 13 4
----------------------------------------------------------------------
1.4 Nostiso kêm / nêmezet
nr. nr.(xe-ta) (ýelet / mínasív nê) óast / mínasív p. ns.----------------------------------------------------------------------X 17
-ai- wair wayir W9 24 6
-ia- ìiagomikeho de ìia/ìiya gomíkê ho de W9 27 8
-ie- gomike hora bieteverr gomíke hora bie/biye tever W9 27 8
-ie- ìiezerre ìie/ìiye zeóe W9 27 8
-ie- rieho óiê/óiyê ho W9 27 8
-ey- Meytê rametiye Meyitê óametiye W9 24 6
----------------------------------------------------------------------
15
2. Ímla
2.1 Piya-ciya nostene
nr. nr.xeta
ýelet / mínasív nê óast / mínasív p. ns.----------------------------------------------------------------------X 18 piya
-- gencê maoncenê gencê ma oncenê W9 12 4
X 19
-- naskerdenedime naskerdene dime W9 10 4
X 20
-bi Íno ´38´ dibi. Íno 38 di bi. W9 24 6
-bi mírd nebiybi míód nêbi bi W9 25 6
novi Mordemo ke fetelno ... novi Mordemo ke fetelno ... no vi W9 15 5
-devi 90 sere devi 90 seóe de vi W9 15 5
-debi Thomír dewudebi T'omír dewu de bi W9 15 5
X 21
-ki ... yaki ... ..., ya ki ... W9 5 2
-ki Míki Mí ki W9 15 5
-ki Dersimícu rêki Dêrsímícu rê ki W9 10 4
X 22
-ke handêke hande ke W9 25 6
X 23
-ra uhet serrke birra dergí yi heti ser ke bi ra derg W9 27 8
-ra gíra gíra uìtira gíra gíra uìti ra W9 27 8
X 24
-ve qutiya tutíni dêve avdílkerim'i qutiya tutíni dê ve Avdíl Kerimi W9 27 8
X 20-27 ciya
ne Uìêno derdêzof ne Uìêno derdêzofne W9 25 7
o merde o merdeo W9 9 4
bê bê qimetmaneno bêqimet maneno W9 6 3
bí bí de mí bíde mí W9 27 8
X 28 zovina
a verva avdílkerim'i verva Avdíl Kerimi W9 27 8
s amík save amík Save W9 27 8
w- Hazetê ke ma ... pêwírazeme Hazetê ke ma pê ... vírazeme W9 5 2
----------------------------------------------------------------------
3. Morfoloùi
nr. nr.
xeta ýelet / mínasív nê óast / mínasív p. ns.----------------------------------------------------------------------ra ... 'be M.unê Xíravunu ra 'beNeweìiye rasevekn.M.unê Xíravínun uNêweìiye ra sevekn. W9 10 4
X 29
'be ... Malê Çêi 'be Qísmetê Çêi Malê Çêy be Qísmetê Çêy ra W9 10 4
'be ... ra mísayíveni 'be cem u cemati ki mísayíveni be cem u cemat raki W9 10 4
X 30
-- Vereìan ra heyan ìewe lete Vereìan ra hata ìewelete W9 6 3
X 31
-a- aúmekerdaene aúmekerdene W9 5 2
----------------------------------------------------------------------
16
nr. nr.xeta
ýelet / mínasív nê óast / mínasív p. ns.----------------------------------------------------------------------
X 32
-e dormeavdílkerim'i guretí dormê Avdíl Kerimi guret W9 27 8
-e DormeÇhemide Dormê çemi de / ç'emide W9 15 5
-ø qeseykerdena zonzanoú qeseykerdena zonzanoúi W9 6 3
-e doeho doê ho W9 27 8
-e xêreho xêrê ho W9 27 8
-e deste maa ho ra destê maa ho ra W9 27 8
-ê Sedef Xatune xêúêpakiye biye. Sedef Xatune xêýa/xêúa pakiye biye. W9 24 6
-e mal u gae dewe mal u gaê dewe W9 27 8
-i kokê thuzík ra kokê tuzíkira W9 15 5
X 33
-e koçíkeuwe koçíkê uwe W9 27 8
-e horecíúarepiìte horê cíúarê piìte têra W9 27 8
-e Wertera helmevêrdêra Wertera helmê vêrd ra W9 27 8
-e zonzanoú M. Sandonatoe zonzanoúeM. Sandonatoe W9 6 3
X 34
-ene to vatene to vatêne W9 27 8
-ene çede mendene çê de mendêne W9 15 5
-ene tomír cínítene tomír cínítêne W9 15 5
-ene Míki cínítene Mí ki cínítêne W9 15 5
-enê nas nekerdenê nas nêkerdêne W9 11 4
-enê Odude dardekerdenê Odu de dardekerdêne W9 15 5
-enê darde kerdenê dardekerdêne W9 13 4
-enê qírvani kerdenê qírvani kerdêne W9 13 4
-enê ìiyenê caê ìiyêne caê W9 15 5
-enê miazi potenê niazi/miazi potêne W9 13 4
-enê kerdenê kerdêne W9 27 8
-ênê Ìiyênêkoti Ìiyêne koti W9 15 5
X 35
-ên- aqílê to sarê tora vezêno aqílê to sarê tora vezeno W9 25 7
-ên- Vore zaf vorêna Voóe zaf vorena W9 25 7
-ên- vore zaf varêna voóe zaf varena W9 25 7
X 36
-en qusíro pêyen qusíro peên W9 14 4
X 37
-ên Sar rê Herên ... kena? Sarirê Hereni... kena? W9 3 1
X 38
-i esker dest ra eskeridest ra W9 25 6
-i thomír rê vano t'omíri/tomírirê vano W9 15 5
-i Kutíki avdílkerim'ra fiìtdürr. Kutíki Avdíl Kerimira fiìti dür. W9 27 8
X 39
-i düalizmiki nebeno düalizm ki nêbeno W9 12 4
X 40
-ê Heyderi ra Kítavêde Newe Heyderi ra (zu)Kítavo de Newe W9 3 1
-i Jü ke jü zonê de bin qesey bíkero, Jü ke jü zonê de biniqesey bíkero, W9 6 3
-o Warey u pêserokunê maobinu rê Ware u pêserokunê maê binu rê W9 5 2
----------------------------------------------------------------------
nr. nr.xeta
17
ýelet / mínasív nê óast / mínasív p. ns.----------------------------------------------------------------------X 41
-i avdílkerimvake: Avdíl Kerimi vake: W9 27 8
X 42
-ik Bavik ke Bavíki ke W9 27 8
X 43
-in hewesin hewesín W9 25 6
-un Mílaketunê Xíravunu ra Mílaketunê Xíravínu ra W9 10 4
-un Mílaketunê xíravunu rê Mílaketunê xíravínu rê W9 14 4
X 44
niya- zon ke ... niyame zon ke ... nêame W9 6 3
X 45
-yni Elewiyni de Elewieni de W9 10 4
X 46
-iz Areyiz Areyíz W9 2 0
X 47
-ki Tírkki de Tírki de W9 10 4
X 48
-ra Kutíki avdílkerim'ra fiìtdürr. Kutíki Avdíl Kerimi ra fiìti düri. W9 27 8
X 49
-te jü yitiqatte jü yitiqat de W9 12 4
X 50
-ø hedira ma ard hedíra/hedírê ma ard-e/ø. W9 24 6
X 51
bi- bivêno bívêno W9 12 4
bi- mordem ... bivêno ki mordem ... bívêno ki W9 12 4
bi- mordem ... bivêno mordem ... bívêno W9 12 4
bi- bivenime bívênime W9 14 4
bi- bivinê bívinê W9 24 6
bi- amê mí bivinê amê (ke) mí bívinê W9 24 6
X 52
-ê- Uìêno derdêzof ne Uìêno derdezofne W9 25 7
(X) 53
(me-) ama xo vira mekerime hama xo vira (me)/nê-kerime W9 14 4
(me-) Tí ... kêmi mekerê Tí ... kêmi (me)/nê-kerê W9 13 4
(me-) Wayírê Çêi ke mebo Wayírê Çêi ke nêbo / (mebo) W9 12 4
(me-) xo vira mekerime xo vira nêkerime / (mekerime) W9 12 4
X 54
ne- ma newazenime ma nêwazenime W9 11 4
ne- xo nezaneno xo nêzaneno W9 12 4
ne- Neweìiye ra Nêweìiye ra W9 10 4
ne- 'bísímlay' nekerd 'bísímlay' nêkerd W9 13 4
ne- ser nekenu sêr nêkenu W9 24 6
ne- newazenê nêwazenê W9 12 4
ne- besenekeno besenêkeno W9 10 4
ne- naca nenusneme naca nênusneme / nênoseme W9 13 4
----------------------------------------------------------------------
nr. nr.xeta
18
ýelet / mínasív nê óast / mínasív p. ns.----------------------------------------------------------------------ne- nas nekerdenê nas nêkerdêne W9 11 4
X 55
va ke Amune Xivêra vêsaie, va ke: '...' Amune Xivêra vêsaie, vake: '...' W9 25 7
va ke Xevere mírê amê, va ke: '...' Xevere mírê amê, vake: '...' W9 25 7
X 56
wo wo yitiqat o yitiqat / u ... W9 12 4
wo Wo gezo ke O gezo ke / u ... W9 15 5
wo woki cíneno o ki cíneno /u ... W9 15 5
wo wora avê o ra avê W9 15 5
wo wo taw o taw / u ... W9 13 4
wo wo taw o taw / u ... W9 13 4
wo wo çê o çê / u ... W9 13 4
wo wo taw o taw / u ... W9 14 4
wo- wo waxt o waxt / u ... W9 15 5
wu- wuyo uyo W9 15 5
X 57
-o Bonou gomura kes tever nêbi. Bonun u gomu ra kes tever nêbi. W9 27 8
----------------------------------------------------------------------
4. Qesê newey
nr. nr.xeta
ýelet / mínasív nê óast / mínasív p. ns.----------------------------------------------------------------------X 58
-- verhurendi hurendia veri W9 8 3
-- vername namê veri W9 8 3
-- waxtqese qesê waxti W9 8 3
-- persnisan nisanê perìi W9 7 3
-- peyhurendi hurendia pey W9 8 3
-- çíturqese ? W9 8 3
-- edat 'Partikel' ? W9 8 3
-- giredais ? W9 8 3
-- keshurendi ? W9 8 3
-- komqesa (Buchstabieren).. ser víndet herfu(Buchstaben) ... ser víndet. W9 7 3
-- komqesa de (cümla de) ? W9 7 3
-- makna hengnaena (Drucker) Warey drukerê Warey W9 5 2
-- mavênkerdoú ? W9 8 3
-- moregurê (statistigê) statistikê W9 6 3
-- niìanhurendi ? W9 8 3
-- pêseroke -- W9 1 0
-- peyserniìanhurendi ? W9 8 3
-- Teyestey ? W9 3 1
-- xoniìanhurendi ? W9 8 3
----------------------------------------------------------------------
19
5. Usíl u torê vatiìi (stilistik)
5.1 Vatiso nianê mínasív niyo
nr. nr.xeta
ýelet / mínasív nê óast / mínasív p. ns.------------------------------------------------------------------------ So-Bê Zazaki/Kírmancki W9 8 3
-- Wendoúê hewli Wendoýê delali W9 5 2
-- PêseramayÍìê 15/16/17-12-95, KölnÍ Pêseramayiìê Kölni,15/16/17-12-95 W9 6 3
-- Zon u Gramerê Zonê Ma Ser Gramerê Zonê Ma Ser W9 6 3
----------------------------------------------------------------------
5.2 Niya nêvaùino
nr. nr.xeta
ýelet / mínasív nê óast / mínasív p. ns.------------------------------------------------------------------------ nisanbiyaena grameri qesê grameri W9 7 3
-- serro perru sanenora sero peóu cêno ra W9 12 4
-- Pêseramayiìê çarine ... ame hurendi Cematê çarine bi W9 6 3
-- xêlê zonê xora heskerdoúi xêlê heskerdoúê zoni W9 6 3
-- dêra ve destunêavdílkerim'i dê ra Avdílkerimi dest W9 27 8
-- no kerd amade, ard no kerd hazír, ard W9 27 8
-- uhet serrke birra dergí yi heti ser ke bi ra derg W9 27 8
-- rew u waxtde vejino hem óew, hem ki waxt de vejino W9 5 2
-- Wayírê Çêi serro marenê Wayírê Çêi sero saykenê W9 14 4
-- hetê itiqati ra sane kero hetê itiqati ra saê kero W9 14 4
-- ebe komqesa cêrêne qesê xo kerd ra niya vake / vake ke: W9 6 3
-- Wela herre íirmancu rabo Wel uheóe be Kírmancu ro bo W9 24 6
-- Wela herre íirmancu Wel u heóe be Kírmancu ro bo W9 24 6
u pilê jiaru,diaruno pilê jiar u diaruno W9 11 4
u jiaru,diaru ra resno pê jiar u diaru ra óesno pê W9 11 4
(yê) Her jiara D.i, ... jü Wayírê xo esto Yêher jiare D.i, ... jü Wayírê xo esto W9 11 4
w Hazetê ke ma karê W.ypêwírazeme Hazetê ke ma pê karê W.yke(ni)me W9 5 2
(--) (çênekosaríìin) (çênekê saríìini > *çêneko saríìin) W9 25 7
(--) (Çênekosaríìin) (Çênekê saríìini > *Çêneko saríìin) W9 25 7
----------------------------------------------------------------------
5.3 Pasif
nr. nr.xeta
ýelet / mínasív nê óast / mínasív p. ns.----------------------------------------------------------------------X 59
-- zon ke ... niyame qeseykerdene zon ke ... qesey nêbi W9 6 3
-- gereke ni qeìi bêrê vatene gereke ni qeìi vaùiyê W9 11 4
-- Çutír ke ... yêno vinítene Çíturi ke ... oseno W9 5 2
-- nêno qeseykerdene qesey nêbeno W9 9 4
-- kamci zon zêde êno qeseykerdene kamci zon zêde qesey beno W9 6 3
----------------------------------------------------------------------
20
6. Xetê nostiìi
nr. nr.xeta
ýelet / mínasív nê óast / mínasív p. ns.------------------------------------------------------------------------ íirmancu Kírmancu W9 24 6
-- Çoka ke ... Coka ke ... W9 6 3
-- erziye re roca ìemi erziye ve roca ìemi(e) W9 6 3
-- eve usílê venga Heqi danê eve usílê xovenga Heqi danê W9 11 4
-iya- zoveniyafotrafi zovina fotrafi W9 15 5
-y - vindbiyena hometa ma vindbiyaena hometa ma W9 5 2
a serro dardakerdê sero darde kerdê W9 12 4
D. Yitiqatê Dersimi Yitiqatê Dêrsími W9 10 4
e demdino dêmdino W9 24 6
e delmaìti dêlmaìti W9 10 4
e Hefê Hêfê W9 24 6
e sevkneno sevekneno W9 12 4
ê têlêwe de têlewe de W9 11 4
ê handêke hande ke W9 25 6
ê/e êyre eyrê W9 5 2
f kenê tefer kenê tever W9 13 4
í Sey Rzayêxo Sey Rízaê xo W9 25 6
í hewín de hewn de W9 27 8
í Bíne tever Bine tever W9 25 7
í Wayíríjü niyo Wayír jü niyo W9 12 4
i Qílanciki Qílancíki W9 24 6
i xirave bi xírave bi W9 15 5
i ewliay 'be teberíki ewliay be teberík W9 13 4
i Língê raveriWayírê Çê xo Língê raver Wayírê Çê xo W9 14 4
i nasivê xo nasívê xo W9 12 4
i Kirmanc Kírmanc W9 1 0
i Nasivê Çêi Nasívê Çêi W9 10 4
i 3 teneyi 3 teney W9 15 5
i thomír teyifetelnenê t'omír tey fetelnêne W9 15 5
i hedira ma hedíra/hedírê ma W9 24 6
i nasibê çêi nasíbê çêi W9 12 4
i gomike hora bieteverr gomíkê hora biye tever W9 27 8
i virasto vírasto W9 15 5
i khalikê míra k'alíkê míra W9 25 6
l Dímíki-Kírmacki-Zazaki Dímílki-Kírmancki-Zazaki W9 3 1
n Dímíki-Kírmacki-Zazaki Dímílki-Kírmancki-Zazaki W9 3 1
n Vírana yare de Vírara yare de W9 9 4
r tekneno sono terkneno sono W9 13 4
s ... in Derim ... in Dersim W9 3 1
w- çiyê wazê. çiyê vazê. W9 5 2
x qatíxê xo qatíýê/qatíúê xo W9 13 4
x namê jü xezna kulturiyê namê jü ýezna/úezna kulturiyê W9 12 4
ø dür´yo düriyo W9 25 7
----------------------------------------------------------------------
21
7. Ímla almanki ra gore vatis u nostisê qesêZaza'y
nr. nr.xe-ta ýelet / mínasív nê óast / mínasív p. ns.------------------------------------------------------------------------ Zeitschrift der Zeitschrift für die
Dímíli-Kírmanc-Zaza Sprache und Kultur Sprache und Kultur der Dímíli-Kírmanc-Zaza W9 1 0
-en Sprache der Zazaen Sprache der Zaza W9 3 1
-isch Zazaisch Zaza-Sprache W9 3 1
----------------------------------------------------------------------